Wszystkie rodzaje miłości

Miłość na różnym poziomie organizacji psychiki Wszystkie te rodzaje miłości, o których mówiliśmy, mogą znajdować się na różnych poziomach rozwoju w zależności od stopnia ujawniania się w nich owego czynnika altruistycznego, który jest czynnikiem organizującym emocjonalność człowieka. Największą skalę poziomów przejawia niewątpliwie miłość erotyczna, bo od poziomu czysto fizjologicznego poczynając [gdzie właściwie nie ma mowy o miłości, gdyż brak w niej owego czynnika altruistycznego, a działa jedynie silny popęd seksualny], poprzez różne formy humanizowania się instynktu seksualnego dzięki wzrastającemu czynnikowi altruistycznemu, aż do poziomu miłości prawdziwie ludzkiej, kiedy każdy ze współpartnerów umie podporządkować własne egoistyczne cele dobru drugiego partnera. Również dużą skalę poziomów ujawnia miłość macierzyńska albo rodzicielska, która też wspiera się na silnym instynkcie rodzicielskim, a więc może być czystym instynktem na swoim najniższym poziomie. Ale instynkt ten zawiera w sposób wrodzony ów pierwiastek altruistyczny, więc nie można porównywać owych dwóch instynktów [seksualnego i macierzyńskiego] u człowieka. Wszyscy psychologowie zajmujący się zagadnieniem instynktów uznają instynkt macierzyński u zwierząt za wyżej zorganizowany. Niemniej jednak instynkt ten wymaga również humanizacji, tak aby mógł być ludzką miłością macierzyńską. Jeśli mówimy, że miłość do dziecka ma swoją podstawę w silnym instynkcie macierzyńskim, to nie znaczy, że jest ona tym instynktem, tylko bardziej rozwiniętym czy sublimowanym, jak przyjmują niektórzy zwolennicy teorii instynktów [między innym sam McDougall]. Miłość ludzka do dziecka różni się przede wszystkim tym, że rodzice poza opiekuńczością właściwą także zwierzętom kochają w dziecku «ideały», które chcą w nim realizować. Poza tym miłość ludzka do dziecka jest stałym i trwałym ustosunkowaniem uczuciowo-dążeniowym, podczas gdy instynkt rodzicielski u zwierząt zanika z chwilą, gdy małe stają się zdolne do samodzielnego życia. Zdarza się jednak, i to coraz częściej, że ustosunkowanie się rodziców ludzkich do dziecka zatraca nie tylko ludzki charakter, ale staje się poniżej instynktu rodzicielskiego u zwierząt. Podczas gdy matka zwierzęca [a nieraz i ojciec] jest zdolna do opiekowania się małymi aż do samowyniszczenia, w świecie ludzkim zdarzają się dzieci opuszczone i krzywdzone przez swych rodziców.